Wanneer we het over de opera’s hebben die Mozart schreef, bedoelen we daarmee eigenlijk de muziek die Mozart schreef bij het libretto van een ander. Het libretto is het geheel van dialogen, liedteksten en regie-aanwijzingen dat hoort bij een opera, balletuitvoering of musical. Zonder het libretto weten de acteurs niet wanneer ze op moeten komen, weten de toneelknechten niet wanneer de rekwisieten moeten worden verplaatst en komt er geen samenvatting van het verhaal in het programmaboekje te staan. In vroeger tijden werd het complete libretto vaak als programmaboekje meegegeven aan het publiek: aangezien theaterzalen vroeger niet verduisterd werden, zoals tegenwoordig het geval is, kon het publiek de tekst actief meelezen tijdens de voorstelling.
Libretti werden ook niet zelden in boekwinkels verkocht, waardoor mensen die de opera niet bezocht hadden, wel te weten konden komen waar het stuk over ging. Vaak stonden in de duurdere versies ook illustraties van kostuums en toneelsets of vereenvoudigde stukjes van de muziek, die men thuis kon instuderen en naspelen op bijvoorbeeld de piano of viool. De première van een nieuwe opera of theatervoorstelling was vaak een sensationele gebeurtenis: vorsten en hoge edellieden kwamen naar de voorstelling, roddels gingen van mond tot mond. Als de meest voorname bezoeker – vaak de opdrachtgever voor het stuk – niet onder de indruk was, was het lot van de opera vaak direct getekend en verdween het na een handjevol extra voorstellingen van het toneel. Carrières werden gemaakt of gebroken. Veel theaters schuwden een beetje maatschappijkritiek niet: het toneelstuk Le Mariage de Figaro van de Franse librettist Beaumarchais was indertijd bijzonder controversieel omdat het de privileges van de adel aan de kaak stelde.
Tegenwoordig wordt overigens de componist van een opera vaak als eerste genoemd wanneer er over een opera gesproken wordt: Cosi fan tutte van Mozart, Il barbiere di Siviglia van Rossini. In de achttiende eeuw was het gebruikelijker dat eerst van de librettist werd gesproken en waren velen van hen beroemdheden. Mozart werkte voor enkele van zijn bekendste werken samen met Lorenzo da Ponte. Deze Italiaan van Joodse komaf (zijn oorspronkelijke naam was Emanuele Conegliano) schreef de libretti voor Le nozze di Figaro (een ietwat gekuiste bewerking van het stuk van Beaumarchais), Don Giovanni en Cosi fan tutte. Voor Die Zauberflöte werkte Mozart samen met Emanuel Schikander, die niet zozeer librettist was als wel manusje-van-alles. Misschien dat de opera daarom niet zo eenvoudig in een samenvatting te gieten is en zoveel zijpaden en kwinkslagen kent…?
Schikaneder was librettist en componist, acteur en zanger, impresario en theaterdirecteur. Hij ontmoette Mozart in Salzburg, diens geboortestad, en de twee raakten bevriend. Mozart schreef toen al een lied voor een productie van Schikaneders theatergezelschap. Later bracht Schikaneders gezelschap een versie van Die Entfuhrung aus dem Serail ten tonele, nadat die in Wenen uit het theater was verdwenen. Toen hij Beaumarchais’ Le Mariage de Figaro op de planken wilde brengen, werd hij door de Oostenrijkse keizer op de vingers getikt en de productie werd vlak voor de première geannuleerd. Niettemin werd hij door diezelfde keizer in dienst genomen en speelde enkele maanden in het Weense Burgtheater, waar ook Mozart aan verbonden was. Daarna verbond hij zich aan het Theater auf den Wieden, ook in Wenen, waar hij meerdere op sprookjes gebaseerde toneelstukken produceerde en voor sommigen daarvan ook het libretto schreef of bewerkte. Dat was ook het geval voor Die Zauberflöte, dat hij voor en met Mozart schreef. Hij speelde zelf de rol van Papageno in de eerste productie.
Na Mozarts dood produceerde Schikaneder met componist Peter von Winter een sequel (!) voor Die Zauberflöte, getiteld Das Labyrinth. De originele muziek van Von Winter is helaas verloren gegaan. Overigens schreef Johann Wolfgang von Goethe ook een ‘deel twee’ voor Die Zauberflöte, welke op muziek zou moeten worden gezet door Paul Wranitzky. Dat is er echter nooit van gekomen.
Een schrijfbedrijf. 
Leave a Reply