De wereldberoemde componist van de opera De Toverfluit overleed op 5 december 1791 in Wenen. Hij was slechts 35 jaar oud, maar omdat hij zijn carrière extreem vroeg begon, liet hij een indrukwekkend repertoire na. Hij schreef muziek in vrijwel elke vorm die in de tweede helft van de achttiende eeuw voorhanden was: orkestmuziek (zoals symfonieën en concerten); kamermuziek (sonates en strijkkwartetten); orgelmuziek en missen; Singspiel (daarover straks meer) en natuurlijk opera.
Al tijdens zijn leven deden er bijna mythische verhalen over het talent van de jonge Mozart de ronde. Zijn eerste werk zou hij op vijfjarige leeftijd aan zijn vader hebben gedicteerd. Van zijn zevende tot tiende levensjaar nam zijn vader Leopold Mozart hem mee op tournee door Europa, waar hij onder andere speelde voor Lodewijk XV van Frankrijk, George III van Engeland en voor prinses Carolina van Oranje-Nassau.
Op zijn veertiende zou hij, tijdens een Italiaanse reis, in de tuinen van de Sint-Pietersbasiliek in Rome het stuk Miserere Mei, Deus van Gregorio Allegri hebben gehoord. Hij schreef de compositie naderhand feilloos op, uit het hoofd. Het Miserere mocht enkel tijdens speciale diensten in de Sixtijnse kapel worden uitgevoerd, en het kopiëren van de oorspronkelijke compositie was verboden. Toen de paus hoorde dat de jonge Mozart erin geslaagd was het stuk puur op gehoor te transcriberen, overlaadde hij hem met lofuitingen en gaf hem een ridderorde. Officieel mocht Mozart zich daarom Wolfgang von Mozart noemen, maar dat deed hij uiterst zelden.
Mozart werkte in een tijd dat het genre van de opera een grote vlucht doormaakte en werkte daar volop aan mee. In de Duitstalige landen was het Singspiel populair: een toneelstuk waarin ook liedjes voorkwamen. In het Singspiel komen meestal geen recitatieven – gezongen dialogen – voor, anders dan in bijvoorbeeld een musical of opera. In Italië werd een onderscheid gemaakt tussen de opera seria en opera buffa.
De opera seria was het ‘serieuze’ genre, waarin koningen of goden vaak de hoofdrol speelden en die dikwijls in opdracht van de hoge adel gecomponeerd werden. Na de première met vaak koninklijke gasten, mocht het stuk dan nog een aantal keer opgevoerd worden voor andere betalende, meestal adellijke of anderszins gefortuneerde bezoekers. In de opera seria kon je ook balletten en andere dansen tegenkomen.
De opera buffa kwam voort uit de commedia dell’ arte en maakte veelvuldig gebruik van de typetjes uit die toneelvorm: de slimme dokter, de stoere maar domme kapitein, de lolbroek Arlequino. De verhalen van deze opera’s hadden vaak meer te maken met het gewone leven van alledag en er was veel ruimte voor komedie en spektakel.
Mozarts bijdrage aan de ontwikkeling van de opera is dat hij de diverse genres begon te vermengen. Hij schreef opera’s in Italiaanse stijl, maar in de Duitse taal (Die Entführung aus dem Serail) en vermengde de statige stijl en sterk ontwikkelde personages uit de opera seria met komische figuren en alledaagse thema’s uit de opera buffa. Zo is de bediende van Don Giovanni uit de gelijknamige opera, die thematisch gezien erg serieus en duister is, een typische ‘basso buffo’: een grappig figuur die wordt ingezet als ‘comic relief’ te midden van het drama.
Ook Die Zauberflöte heeft veel kenmerken van beide stijlen: het betreft een sprookje (buffa) over koningen en koninginnen en veel verwijzingen naar Goden (seria). De komische Papageno en later ook Papagena zijn duidelijk afkomstig uit de volksopera, maar de dramatische thema’s van leven (zon) en dood (maan); van man, vrouw en huwelijk; wijsheid en verlichting horen meer bij een opera seria thuis dan bij de opera buffa. En dan is het stuk ook nog in de Duitse volkstaal geschreven!
Het libretto – het geheel van dialogen, liedteksten en regie-aanwijzingen – van zijn opera’s schreef hij overigens niet zelf. Daarover meer in een volgende blog.
Een schrijfbedrijf. 
Leave a Reply